5. ИНФРАҚҰРЫЛЫМДЫ ДАМЫТУДЫҢ БАС ЖОСПАРЫ

5.1. МҰТП инфрақұрылымын дамытудың Бас жоспарының жалпы ережелері

"Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" ҚР Заңының 20-бабының 3-тармағына сәйкес ТЭН жобасы шеңберінде ЕҚТА және оның инфрақұрылымын жоспарлау жобасы (инфрақұрылымды дамытудың бас жоспары) әзірленуге тиіс. Ұлттық парктер үшін ол өндірістік, сондай-ақ туристік-рекреациялық мақсаттағы қажетті объектілердің, сондай-ақ қосалқы инфрақұрылымның (инженерлік желілерді қоса алғанда, мәдени-тұрмыстық және коммуникациялық мақсаттағы және т.б.) тізбесін қамтиды.

Инфрақұрылымды дамытудың бас жоспары МҰТП аумағын дамытуды одан әрі жоспарлаудың, жекелеген құрылыс объектілерін, инженерлік желілер мен коммуникацияларды, туристік маршруттарды және т. б. жобалаудың заңды құжаты болып табылады.

Ол аумақты дамыту болжамын және шекті ресурстық шектеулерді ескере отырып, 10 жыл мерзімге жоспарланатын және перспективалы жобалаудың табиғи және экологиялық жағдайларын айқындайтын негізгі құжат болып табылады (ҚР ҚНжЕ 3.01-01-2004).

Инфрақұрылымды дамытудың Бас жоспарын дайындау мынадай бастапқы ақпаратты жинауға және талдауға негізделеді:

* жоспарлау объектілерін зерделеу туралы мәліметтер (оның аумағын әртүрлі көлемдегі және бағыттағы іздестіру материалдарымен қамту, оның тарихы туралы мұрағаттық және басқа да деректердің болуы), бұрын орындалған және жобалау кезінде есепке алынуы міндетті өзге де жұмыстардың тізбесі;

* аумақты дамытудың қазіргі жағдайы мен қолда бар бағдарламалары бойынша деректер;

* аумақты қазіргі заманғы пайдалану жөніндегі мәліметтер;

* санитарлық-гигиеналық жағдайлар мен экологиялық жағдайды зерттеу, талдау және болжау деректері;

* әлеуметтік, демографиялық және әлеуметтік-экономикалық зерттеулердің деректері;

* тұрғын үй және қоғамдық құрылыстың, өнеркәсіп объектілерінің, коммуналдық шаруашылықтың, көлік жүйесінің және құрылыс базасының сипаттамасы бойынша деректер;

* инженерлік ізденістер мен зерттеулер нәтижелерінің картографиялық және анықтамалық материалдары;

* тарихи-сәулет жоспарлары, тарих және мәдениет ескерткіштерін орналастыру және қорғау аймақтарының материалдары;

* Жобаланатын объектінің аумағы бойынша оның дамуына қатысы бар директивалық материалдар, атқарушы және өкілді органдардың, қоғамдық және шаруашылық ұйымдардың қаулылары, шешімдері және басқа да құжаттары;

* тиісті масштабтағы топографиялық-геодезиялық негіздеме және инженерлік-геологиялық іздестіру материалдары.

МҰТП аумағында инфрақұрылымды дамыту оның барлық элементтерін, оның ішінде әкімшілік-шаруашылық және рекреациялық құрылысты жоспарлы орналастыру бойынша қажетті іс-шараларды дәйекті шешуден тұрады. Ол аумақтың табиғи, әлеуметтік-экономикалық және экологиялық ерекшеліктерінің қазіргі жағдайын мұқият талдауға негізделген. Бұдан басқа, МҰТП ұйымдастыру мен қызметінің ретроспективті және перспективалық аспектілері де ескерілді.

Тарбағатай МҰТП құрылатын ерекше қорғалатын табиғи аумақ болғандықтан, инфрақұрылымды және онымен байланысты туристік-рекреациялық және шаруашылық қызметті одан әрі дамытуды жоспарлаудың базалық негізі функционалдық аймақтарға бөлу болып табылады.

Инфрақұрылым объектілерін орналастыруды жоспарлау кезінде тақырыптық карталарды талдау негізінде аумақтың инженерлік-геологиялық, геоморфологиялық, ландшафттық және табиғатты қорғау ерекшеліктері және ГАЖ технологияларының мүмкіндіктерін пайдалана отырып, олардың негізінде әртүрлі сценарийлердің комбинациясы ескерілді.

Жоспарланып отырған күрделі құрылыс объектілері шектеулі шаруашылық қызмет аймағына және инженерлік-геологиялық және басқа да критерийлер тұрғысынан қолайлы учаскелерге, сондай-ақ инженерлік желілер мен коммуникациялардың болуы тұрғысынан ыңғайлы учаскелерге орайластырылған. Кейбір жағдайларда кірме жолдарды, жаңа жол учаскелерін, сондай-ақ басқа да инженерлік желілерді салу жоспарлануда.

Ұлттық парктердегі басқа ЕҚТА-дан айырмашылығы туристік және рекреациялық қызметке ерекше мән беріледі, оның табысы мен экономикалық тиімділігі арнайы инфрақұрылымды құруға тікелей байланысты. Осыған байланысты, жобада келушілер үшін жайлылықты және туристік-рекреациялық қызметтің тұрақты дамуын қамтамасыз ететін табиғи жағдайлардың ерекшелігін ескере отырып, рекреация және туризм инфрақұрылымын дамыту көзделген.

Инфрақұрылымды дамытудың бас жоспары әрбір жеке жоспарланған объект бойынша жобалау-сметалық құжаттаманы (ЖСҚ) әзірлеудің базалық негізі болып табылады.

Инфрақұрылымды дамытудың Бас жоспарында көзделген Тарбағатай МҰТП аумағында күрделі құрылыстың, инженерлік желілерді төсеудің және абаттандырудың нақты объектілерін жоспарлау және жобалау мынадай жалпы талаптарды ескере отырып жүзеге асырылуға тиіс:

* кез келген құрылыс объектілерін орналастыру және жайластыру кезінде "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" ҚР Заңының және "ұлттық парк туралы Ереженің" талаптарын сақтау қажет;

* ұлттық парк аумағында және оның қорғау аймағында археологиялық, тарихи және мәдениет ескерткіштері болған жағдайда, барлық құрылыс алаңдарын алдын ала тексеру және тарих және мәдениет ескерткіштерін қорғаудың мемлекеттік органдарымен келісу қажет;

* құрылыс нысандарының архитектуралық келбеті мен орналасуы қоршаған ландшафтқа сәйкес келуі және жергілікті ұлттық сипатты барынша көрсетуі керек;

* рекреациялық және туристік қызметпен байланысты барлық объектілер ҚР қолданыстағы заңнамасына, оның ішінде республикалық нормативтік құжаттарға (құрылыс нормалары мен ережелері (СНиП), санитарлық-эпидемиологиялық ережелер мен нормативтер (СанПиН) және т.б.) сәйкес арнайы жобалар бойынша салынуы тиіс.

Ұлттық парктің (шаруашылық, ғылыми, туристік және т.б.) қызметіне тікелей байланысты өндірістік инфрақұрылым объектілерінің құрылысын қаржыландыру мемлекеттік бюджет қаражатынан жүзеге асырылуға тиіс. Бұдан басқа, бас жоспарда көзделген туристік және рекреациялық мақсаттағы объектілер МҰТП аумағында инвесторлар есебінен, оның ішінде 49 жыл мерзімге құрылысқа арналған учаскені жалға алу шарттарында, конкурстық негізде (лоттар бойынша) салынуы мүмкін.

Объектілерді табиғат қорғау және экологиялық тұрғыдан салу және реконструкциялау мүмкіндігі мәселелері "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 45-бабының 5-тармағына және 46-бабының 2-тармағына сәйкес Бас жоспардың схемасы сатысында әзірленеді. Болашақта әлеуетті жобалаушы, құрылыс салушы немесе инвестор ҚР Үкіметінің 2006.12.7. № 1181 қаулысымен бекітілген Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда туристік және рекреациялық мақсаттағы объектілерді салуға конкурстар өткізу қағидаларына сәйкес конкурс негізінде таңдалады.

5.2. Қолданыстағы инфрақұрылым және жобалық аумақта қоныстандыру.

Тарбағатай МҰТП құру жоспарланып отырған аумақтың учаскелерінде қазіргі уақытта күрделі құрылыстар, қатты жабынды жолдар, көпірлер және басқа да инженерлік желілер мен коммуникациялар түріндегі инфрақұрылым жоқ. Шаруа қожалықтарының жерлеріндегі тауларда уақытша маусымдық объектілер (киіз үйлер, шатырлар) бар және оларға дала жолдары жақын.

Бұрын салынған өзендер арқылы өтетін көпірлер толығымен қираған және төтенше жағдайға байланысты пайдаланылмаған. Тарбағатай тауларындағы парктің негізгі аумағына жету қиын. Автокөлікпен жүру тек жекелеген шатқалдарда ғана мүмкін, бұл ретте жолдар қауіпсіз емес. Асуға және одан әрі Тарбағатай жотасының солтүстік үлкен  көлбеулеріне өтетін далалық жолдар аз. Олар негізінен таулардың төменгі, батыс бөлігінде кездеседі. Басқа таулы учаскелерде (Қарабас, Арқалы таулары) жергілікті тұрғындар ғана жүретін бірыңғай далалық жолдар бар.

Қазіргі уақытта ең көп баратын  Үржар, Қатынсу және Еміл өзендерінің аңғарларымен шектесетін учаскелер. Олар негізінен жергілікті тұрғындардың демалысы үшін пайдаланылады, ал Эмель өзенінің бойындағы кіреберісте шаруа қожалықтарының жерлеріне киіз үйлер салынып, мал қоралары салынады.

Жобалық аумақта да елді мекендер мен тұрақты халық жоқ. Мұнда туризм мүлдем дамымаған, сондықтан жазғы маусымда да туристер мен демалушылар жоқ. Ұлттық паркке жоспарланған аумақ бойынша шаруа қожалықтарының жерлеріне транзиттік жолдар өтеді және жайлауға мал айдалады. Осы мақсаттар үшін пайдаланылатын барлық жолдар шектеулі шаруашылық қызмет аймағына шығарылды және олар бойынша жүруге тыйым салынбайды.

Елді мекендер тау бөктерінде орналасқан, олар Тарбағатай ұлттық паркінде туризмді дамыту үшін жақсы база бола алады. Бұл салаға туристердің тұруы мен тамақтануы үшін қызмет көрсету, туристік маршруттарға қызмет көрсету үшін жылқылар ұсыну және т. б. бөлігінде жергілікті халықты тарту жоспарлануда.

5.3. МҰТП учаскелерінде жоспарланған өндірістік инфрақұрылым.

Паркті құрудың негізгі мақсаты - сирек кездесетін жануарлар мен құстардың санын сақтау және қалпына келтіру, балық аулау түрлерінің санын, сирек кездесетін өсімдіктер мен алма ормандарының популяциясын сақтау. Бұл міндеттерді орындау күшті, жақсы дайындалған қауіпсіздік жүйесін құруды қамтиды.

Осыған байланысты функционалды аймақтарға бөлу кезінде 70 айналым бөлінді. Сонымен қатар, Тарбағатай мемлекеттік табиғи қаумалының аумағында 12 адамнан тұратын күзет қызметін ұйымдастыру жоспарлануда, Құлынжон қаумалының аумағында – 2 адам.

Тарбағатай МҰТП орталық үйін Үржар ауылында орналастыру ұсынылады. Жобада жыл бойы бір және екі пәтерлі типтік кордондарды ұйымдастыру көзделеді (кесте.5), сондай-ақ МҰТП-ның табиғатты қорғау қызметіне қажетті басқа да бірқатар күрделі құрылыс объектілері.

Барлық кордондарды салу тікелей парк аумағында, шаруашылық қызметі шектеулі аймақта, сондай-ақ жақын жатқан ауылдарда көзделеді, бұл парктің қорық ядросына жүктемені азайтуға және оны қорғау жүйесін жақсартуға мүмкіндік береді. Дайын ғимараттар мен құрылыстарды жергілікті тұрғындардан сатып алу мүмкіндігі бар. Жекелеген объектілерді тұрғызу кезектілігі мен нақты орналасқан жерін ШҚО Үржар ауданында құрылыс кезінде қалыптасқан қаржыландыру және әлеуметтік-экономикалық ахуал жағдайын ескере отырып, саябақ әкімшілігі айқындайды. Жоба авторлары МҰТП дамуының бірінші кезеңінде жыл бойына бірнеше кордондар мен ілеспе өндірістік үй-жайлары бар саябақ үй-жайларын салуды ұсынады (кесте.6).

5-кесте - Тарбағатай МҰТП өндірістік инфрақұрылым объектілерінің құрылысы "Семей орманы" МҰТП Тау-Дала филиалының Үржар орманшылығының қолданыстағы тоқсандық желісінің нөмірлері көрсетілген.

№	Нысанның атауы	Орналасқан жері	Қажетті ғимараттар мен құрылыстар	Құны, млн. теңге
Елді мекендерде
1	Орталық үй. Жөндеу базасы. Гараж. Қазандық	а. Үржар	Жеке жобаға сәйкес	1 676,2
2	Орман өрт сөндіру бекеті 2 типті	а. Үржар	Үлгілік	630,0
3	Тұрғын үй	а. Үржар	Үлгілік 200 м2 – 7 үйлер	490,8
4	Атауы жоқ	Елтай ауылы	Үлгілік 100 м2  шаруашылық ғимараттарымен және моншамен	25,0
5	Атауы жоқ	Көктал ауылы	Үлгілік 100 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен	25,0
6	Атауы жоқ	Көлденең ауылы	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен	45,0
7	Атауы жоқ	Көкөзек ауылы	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен	45,0
8	Атауы жоқ	Бургон ауылы	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен	45,0
9	Атауы жоқ	Некрасовка ауылы	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен	45,0
10	Атауы жоқ	Қарабұйрат ауылы	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен	45,0
11	Атауы жоқ	Қызыл Жұлдыз ауылы	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен	45,0
12	Атауы жоқ	Қаратұма ауылы	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен	45,0
МҰТП аумағында
13	Күйгенқора кордоны	Арқалы тауы, Күйгенқора қыстағында	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен, ұңғыманы бұрғылау	48,0
14	Саналья кордоны	Арқалы тауы, Саналья қыстауы	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен, ұңғыманы бұрғылау	48,0
15	Жалтезек кордоны	Арқалы тауы   Жалтезек өз. (қыстақтың маңында)	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен, ұңғыманы бұрғылау	48,0
16	Қарабас кордоны	Қарабас таулары (оңтүстігінде қыстайды)	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен, ұңғыманы бұрғылау	48,0
17	Кепелі кордоны	Кепелі сайы, кварталсыз	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен. Тұрақ, БӨП	50,0
18	Актасты кордоны	Ақтасты сайы, кварталсыз	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен	45,0
19	Келдімұрат кордоны	Кельдымурат сайы, кварталсыз	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен	45,0
20	Қарағайлы кордоны	Қарағайлы сайы, кварталсыз	Бұталы 200 м 2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен	45,0
21	Шолақтерек кардоны	Шолақтерек сайы, кварталсыз	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен	45,0
22	Көлденең кордоны	Көлденең өз., 14 кв.	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен	45,0
23	Есбұлақ кордоны	Бесбұлақ өз., 14 кв.	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен	45,0
24	Көлжайлау кордоны	ур. Көл жайлау, кварталсыз	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен	45,0
25	Среднепасечный кордоны	Бесбұлақ өзені мен Среднепасечный өзені, 14 кв.	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен	45,0
26	Жолбұлақ кордоны	Қарақол өз. Мен Жолбұлақ өз. аралығы., 22 кв.	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен. Тұрақ, БӨП	48,0
27	Әлет кордоны	Әлет шатқалы, 3 кв., омарта маңында	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен. Тұрақ, БӨП	48,0
28	Үржар кордоны	Үржар өз., кварталсыз	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен	45,0
29	Мохнатка кордоны	Мохнатка өз., кварталсыз	Бұталы 200 м2 с шаруашылық ғимараттарымен және моншамен. Тұрақ, БӨП	48,0
30	Теректі кордоны	Теректі өз., кварталсыз	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен	45,0
31	Қарақол кордоны	Қарақол өз., 33 кв., омарта маңы	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен.	45,0
32	Қарашілік кордоны	Қарашілік өз., 37 кв.	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен.	45,0
33	Жалаңаш кордоны	Жалаңаш өз.	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен.	45,0
34	Қусақ кордоны	Қусақ өз., 13 кв.	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен. Тұрақ, БӨП.	48,0
35	Базар кордоны	Базар өз., 2 кв.	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен.	45,0
36	Қалмақтұма кордоны	Қалмақтұма шатқалы	Кустовой 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен.	45,0
37	Құлантай кордоны	Құлантай шатқалы, 5 кв.	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен.	45,0
38	Әлет-2 кордоны	Әлет шатқалы, 4 кв.	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен.	45,0
39	Үржар кордоны	Үржар өз., 9 кв.	Бұталы 200 м2 шаруашылық ғимараттарымен және моншамен. Тұрақ, БӨП.	48,0
40	БӨП	Әлемді шатқалы, 29 кв.	Жеке ғимарат 25 м2. Тұрақ.	12,0
41	Өрт-бақылау пункті	Кепелі шатқалы, кварталсыз.	Жабдықталған мұнара.	0,7
42	Өрт-бақылау пункті	Ақтасты шатқалы, кварталсыз.	Жабдықталған мұнара.	0,9
43	Өрт-бақылау пункті	Қалмақты шатқалы, 5 кв.	Жабдықталған мұнара	0,9
44	Өрт-бақылау пункті	Әлет шатқалы, 4 кв.	Жабдықталған мұнара	1,2
45	Өрт-бақылау пункті	Мохнатка сайы, кварталсыз.	Жабдықталған мұнара	1,2
46	Өрт-бақылау пункті	Қарашілік сайы, 33 кв.	Жабдықталған мұнара	1,5
47	Тікұшақ алаңы	Үржар а. маңында	Жабдықталған алаң	0,5
ВСЕГО				2 751,7

6-кесте - Тарбағатай МҰТП-нің тікелей қызметі үшін күрделі құрылыс объектілерінің ұсынылатын кезектілігі.

5.4. Саябақ аумағында персоналды жоспарлы қоныстандыру.

Жобаланатын ұлттық парктің аумағында табиғи кешендер мен экожүйелерді және т. б. қорғау жөніндегі тікелей қызметті қамтамасыз ету үшін де, туристік-рекреациялық қызметті де қамтамасыз ету үшін де инфрақұрылымды дамыту жоспарланғандықтан, бас жоспарда қызметкерлер мен келушілер тұрақты немесе уақытша болатын күрделі объектілерді (кордондар, демалыс базалары және т. б.) салу жоспарланған. Олардың барлығы МҰТП тұрғындарының құрамын құрайды.

МҰТП халқы болу санаттары бойынша тұрақты және уақытша болып бөлінеді. МҰТП қызметкерлерінің басым бөлігі жақын жатқан елді мекендерде, атап айтқанда Үржар, Көкөзек, Қаратұм, Қарабұта, Некрасовка, Новоандреевка, Қарабұйрат және т.б. ауылдарда тұратын болады.

Тұрақты. Парктің негізгі аумағында халық көп емес. Күзет инспекторлары мен олардың көмекшілері үнемі кордондарда тұрады, олар өздерінің қызметтік міндеттеріне байланысты парктің аумағында болуы керек. Олармен бірге олардың отбасы мүшелері тұрады.

Парктің уақытша тұрғындарын орталық жылжымайтын мүлік аумағында (Үржар а.) және табиғи паркке жақын елді мекендерде тұратын, ғылыми-зерттеу жұмыстарын, туристік және рекреациялық қызметті жүргізу немесе басқа да қызметтік міндеттерін орындау мақсатында саябақ аумағына келетін қызметкерлер құрайды.

Парк аумағында қоныстану диффузиялық сипатқа ие, аумақтың көп бөлігі қоныстанбаған. Бұл табиғи кешендердің табиғи күйін сақтауға мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта МҰТП аумағындағы халықтың орташа тығыздығы 1 адам/ км²-ден аз.

Ұлттық парктің қолданыстағы және жоспарланған ұйымдық құрылымын ескере отырып, қоныстану сипаты сақталатын болады. Жекелеген учаскелерде туристік-рекреациялық мақсаттағы объектілердің қызмет көрсетуші персоналы есебінен тұрақты және әсіресе, уақытша халық санының шамалы ұлғаюы мүмкін. Осыған қарамастан, алдағы 10 жылда МҰТП негізгі аумағындағы халық саны 500 адамнан аспайды, осылайша халықтың тығыздығы 1 адам/ км²-ден аспайтын болады. Бұл табиғи кешендер мен экожүйелерге антропогендік жүктемелердің көбеюіне жол бермейді.

Сонымен қатар, туризм инфрақұрылымын дамыту мамырдан қыркүйекке дейінгі кезеңде қысқа мерзімді келетін халықтың (туристер, демалушылар) өсуіне ықпал ететін болады. Жобада рекреанттардың негізгі бөлігі шоғырланатын туристік-рекреациялық мақсаттағы арнайы объектілердің құрылысы көзделген. Табиғи экожүйелерге антропогендік әсерді болдырмау үшін бұл учаскелер барынша абаттандырылатын болады (жаяу жүргіншілер жолдары, арнайы соқпақтар, көліктерге арналған тұрақтар, шатырлы лагерьлерге арналған алаңдар және т.б.), бұл олардың жоғары рекреациялық сыйымдылығын сақтауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, кордондардың жанында қонақ үйлер құру саябақ аумағында туристер мен рекреанттарды диффузиялық қоныстандыру және қазіргі уақытта танымал "тыныш" ашық демалысты қамтамасыз ету мәселесін шешеді. Бұл сонымен қатар туристік маусымда қызмет көрсету персоналы ретінде күзет инспекторларының әйелдері мен ересек балаларына қосымша жұмыс орындарын құруға мүмкіндік береді.

5.5. Жоспарланған демалыс және туризм инфрақұрылымы.

Парк аумағында ғылыми базасы бар Визит-орталықтың және басқа да бірқатар күрделі орталықтардың құрылысы көзделеді (кесте.7) және маусымдық (кесте.8) туристік-рекреациялық мақсаттағы объектілер.

Келушілер орталығын Үржар ауылындағы МҰТП орталық үйінде салу жоспарлануда. Сапар-орталық ЕҚТА-ға ғылыми және қызметтік мақсаттармен келетін ғалымдар мен мамандарды, сондай-ақ жергілікті тұрғындардан келген келушілерді, туристерді, еріктілерді және т. б. қабылдау үшін қажет және кинозал, 20 орындық кафе. Жақын жерде тұрақ болуы керек. Сапар-орталықтың басты мақсаты - келушілерді МҰТП қызметімен, туристік маршруттармен және ұсынылатын қызметтер тізбесімен фильмдерді көрсету, буклеттерді, карталарды қарау және т.б. арқылы жалпы алдын ала таныстыру, бұл маршруттарды, қызметтерді таңдау және олардың сапасы мен құны туралы толық ақпарат алу үшін қажет. Мұнда МҰТП мамандары саябақтың көрікті жерлерімен одан әрі танысу үшін қызығушылық топтарын құрады.

Сондай-ақ, Үржар ауылында септикпен, душпен және дәретханамен, толық жабдықталған аумақпен жабдықталған, барлығы 50 адамға арналған қонақүй үлгісіндегі жекелеген ғимараттарды салу көзделіп отыр.  

МҰТП-ның оңтүстік шекарасы бойынша 4 турбаза салу жоспарлануда, олардың бірі Үржар а.- Қалмақтұма шатқалына жақын, жыл бойы пайдалану. 12-ден 40 адамға дейін демалуға және қысқа мерзімді тұруға бағдарланған шағын қабатты ғимараттар мен құрылыстар кешендерін, тұрмыстық корпустарды (душ кабиналары мен дәретханалар), кафелерді, спорт алаңдарын құру көзделеді.

Қусақ шатқалында сонымен қатар қызметкерлерге арналған, атпен серуендеуді және қымыз саудасын ұйымдастыру үшін үй - жайы бар 30 басқа арналған ат қора салу қажет.

Осы жобада көзделген маусымдық туристік объектілер жазғы уақытта МҰТП-ға келетін туристер мен рекреанттар үшін киіз үй қалашықтары, шатырлы лагерьлер және жабдықталған демалыс орындары болып табылады. Бұл ретте оларды орналастыру орындары тұрақты болып қалады, бұл үшін жобада арнайы алаңдарды, киіз үйлерге арналған іргетастарды жабдықтау, биотуалеттерді, автокөліктерге арналған тұрақтарды жайластыру көзделген.

Туристік және рекреациялық мақсаттағы объектілер құрылысының кезектілігін МҰТП әкімшілігі рекреанттар мен паркке келушілердің нақты қажеттіліктерін талдау негізінде айқындайды. 7-кестеде «Тарбағай» МҰТП аумағында туризм мен рекреацияны дамытуға арналған объектілерді салудың болжамды құны келтірілген, олардың құрылысы мен жұмыс істеуін мемлекет қаржыландыруы тиіс. Құрылысы мүдделі жалға алушылардың инвестициялары есебінен мүмкін болатын объектілер 7-кестеде лоттар бойынша бөлінген. Барлық маусымдық Нысандар (кесте.8) МҰТП-ның жалға алушылармен өзара тиімді ынтымақтастығы есебінен ұйымдастырылуы және қызмет көрсетілуі мүмкін, сондай-ақ лоттар бойынша бөлінген.

Саябақ аумағында объектілерді орналастыру инфрақұрылымды дамыту карталарында көрсетілген (қосымша. Картографиялық материалдар).

7-кесте. «Тарбағатай» МҰТП туризмді дамыту үшін жоспарланған күрделі құрылыс объектілері.

№	Объектінің атауы	Орналасқан жері	Ауданы, га	Жоспарланған іс-шаралар	Құны, млн. теңге
1	Визит-центр	Үржар ауылы	0,03	2 қабатты ғимараттың құрылысы, кітапхана, мұражай, конференц зал, сабақ бөлмелері. Автотұрақ. Барлық кенттік коммуникацияларға қосылу. Аумақты абаттандыру.	65,0
2	Қонақ үй	Үржар ауылы	1,0	Коттедждер, кафелер, автотұрақ салу, барлық кенттік коммуникацияларға қосылу. Аумақты абаттандыру.	91,0
3	Туркешен	Қалмақтұма сайы 5 кварт.	1,5	4 адамға арналған 10 коттедж, 2 орындық бөлме, септикалық цистернасы бар тұрмыстық ғимарат, кафе, автотұрақ, шағын СЭС. Аумақты абаттандыру.	Лот №1
4	Туркешен	Көлденең шатқалы, 14 кв.	1,5	4 адамға арналған 8 коттедж, 2 орындық бөлме, септикалық цистернасы бар тұрмыстық ғимарат, кафе, автотұрақ, шағын СЭС. Аумақты абаттандыру.	Лот №2
5	Туркешен	Мохнатка шатқалы, кварталсыз	1,5	4 адамға арналған 8 коттедж, 2 орындық бөлме, септикалық цистернасы бар тұрмыстық ғимарат, кафе, автотұрақ, шағын СЭС. Аумақты абаттандыру.	Лот №3
6	Туркешен	Әлемді шатқалы, 29 кв	1,5	4 адамға арналған 8 коттедж, 2 орындық бөлме, септикалық цистернасы бар тұрмыстық ғимарат, кафе, автотұрақ, шағын СЭС. Аумақты абаттандыру.	Лот №4
7	Ат қора	Қусақ сайы, 13 кв., (кордонға жақын)	0,6	30 басқа арналған үй-жай мен қора, персоналға арналған үй-жай.	2,6
ВСЕГО			7,63		158,6

8-кесте. «Тарбағатай» МҰТП-да туризмді дамыту үшін жоспарланатын маусымдық объектілер.

№	Объектінің атауы	Орналасқан жері	Ауданы, га	Жоспарланған іс-шаралар	Лот
1	Киіз үй қалашығы (шатырлы лагерь)	Шолақтерек сайы, кварталсыз, кордонға жақын.	0,20	Киіз үйлер (шатырлар), дәретхана, душ, септик, тамақ дайындауға арналған орындар, шатыр, қоқыс жинағыштар.	Лот №1
2	2 демалыс орындары	Қалмақтұма өзенінің сайымен, 5-кв, ыңғайлы учаскелерде.	0,06	Шатырлар, орындықтар, үстелдер, тамақ дайындауға арналған орындар, дәретханалар, қоқыс жинағыштар.	Лот №2
3	3 демалыс орындары	Құлантай өзенінің сайынан жоғары,  5кв., ыңғайлы учаскелерде.	0,09	Шатырлар, орындықтар, үстелдер, тамақ дайындауға арналған орындар, дәретханалар, қоқыс жинағыштар	Лот №3
4	4 демалыс орындары	Шолақтерек өз.сайы бойымен, кварталсыз, ыңғайлы учаскелерде.	0,12	Шатырлар, орындықтар, үстелдер, тамақ дайындауға арналған орындар, дәретханалар, қоқыс жинағыштар	Лот№4
5	3 демалыс орындары	Колденен өз. сайы бойымен, кв. 14, ыңғайлы учаскелерде.	0,09	Шатырлар, орындықтар, үстелдер, тамақ дайындауға арналған орындар, дәретханалар, қоқыс жинағыштар	Лот  №5
6	2 демалыс орындары	Каначки өзені сайынан жоғары, кварталсыз.	0,06	Шатырлар, орындықтар, үстелдер, тамақ дайындауға арналған орындар, дәретханалар, қоқыс жинағыштар	Лот №6
7	5 демалыс орындары	Вверх по ущелью р.Мохнатка, кварталсыз, ыңғайлы учаскелерде.	0,15	Шатырлар, орындықтар, үстелдер, тамақ дайындауға арналған орындар, дәретханалар, қоқыс жинағыштар	Лот №7
8	3 демалыс орындары	Теректі өз. бойымен, кварталсыз, ыңғайлы учаскелерде.	0,09	Шатырлар, орындықтар, үстелдер, тамақ дайындауға арналған орындар, дәретханалар, қоқыс жинағыштар	Лот №8
9	2 демалыс орындары	Әлемді сайының бойымен, кварталсыз, ыңғайлы учаскелерде.	0,06	Шатырлар, орындықтар, үстелдер, тамақ дайындауға арналған орындар, дәретханалар, қоқыс жинағыштар	Лот№9
10	2 демалыс орындары	Қусақ сайының бойымен, кварталсыз, ыңғайлы учаскелерде.	0,06	Шатырлар, орындықтар, үстелдер, тамақ дайындауға арналған орындар, дәретханалар, қоқыс жинағыштар	Лот№10
11	2 демалыс орындары	Жалаңаш сайының бойымен, кварталсыз, ыңғайлы учаскелерде.	0,06	Шатырлар, орындықтар, үстелдер, тамақ дайындауға арналған орындар, дәретханалар, қоқыс жинағыштар	Лот№11
12	2 демалыс орындары	Шигар сайының бойымен, кварталсыз, ыңғайлы учаскелерде.	0,06	Шатырлар, орындықтар, үстелдер, тамақ дайындауға арналған орындар, дәретханалар, қоқыс жинағыштар	Лот№12
13	2 демалыс орындары	Келдімұрат сайының бойымен, кварталсыз, ыңғайлы учаскелерде.	0,06	Шатырлар, орындықтар, үстелдер, тамақ дайындауға арналған орындар, дәретханалар, қоқыс жинағыштар	Лот№13
БАРЛЫҒЫ:			1,16

5.6. Инженерлік желілер және коммуникациялар.

5. 6.1. Сумен жабдықтау және кәріз.

Сумен жабдықтау. Жер үсті суларымен қамтамасыз етілуі бойынша аудан шектеулі қолайлы болып табылады. Қарқынды су жинау ағынды сулардың төменгі бөлігінде бірқатар өзендер деңгейінің төмендеуіне әкелді.

Жобаланатын МҰТП учаскелерінде орталықтандырылған сумен жабдықтаудың болмауына байланысты кордондар мен туристік объектілерді сумен қамтамасыз ету алдын ала өңдеуден кейін жер үсті және жерасты көздерінен көзделеді. Өндірістік база, Визит-орталық және қонақ үй қызметкерлерінің шаруашылық-ауыз су қажеттіліктерін сумен қамтамасыз ету Үржар ауылындағы орталықтандырылған сумен жабдықтау көзінен көзделеді.

Есептеулерде бір адамға тәулігіне литрмен көрсетілген су тұтынудың мынадай нормалары қабылданды:

* орталықтандырылған ыстық сумен жабдықталған тұрғын үйлер үшін - 230;

* су құбыры, кәріз және жергілікті су жылытқыштармен жабдықталған тұрғын үйлер үшін -160;

* ауылдық елді мекендер мен кордондар үшін - 150;

* санаторийлер, профилакторийлер үшін - 400;

* демалыс үйлері, пансионаттар, туристік базалар үшін - 300;

* демалыс базалары, туристік баспаналар, жазғы лагерьлер, кемпингтер үшін - 150;

* балалар демалысы лагерлері үшін - 250;

* қысқа мерзімді жаппай демалу орындары мен алаңдары үшін - 50.

Жасыл желектер мен жетілдірілген жабындарды суаруға тәулігіне/бір тұрғынға немесе демалушыға 50 л. мөлшерінде су шығыны қабылданды.

Есепке алынбаған шығыстарға тұрмыстық су тұтынудың 10% мөлшерінде су шығыны қабылданды. Сонымен қатар, орталық жылжымайтын мүлік пен өндірістік базаның (гараждар, жөндеу-механикалық шеберханалар және т.б.) қажеттіліктеріне шаруашылық қажеттіліктерге арналған шығыстардың 20% мөлшерінде қосымша су шығыны қабылданды. Жеке пайдаланудағы мал үшін су шығыстары ескерілді.

Су тұтыну нормалары су ресурстарының шектелуіне байланысты орташадан 10-15%-ға аз қабылданды.

1 адамға су тұтыну нормасы тәулігіне 16 л, ал өндірістік қажеттіліктер үшін-тәулігіне 50 л құрайды. Жоспарланған мемлекеттерге есептегенде су тұтыну саны, кордондардағы халық тәулігіне 5,9 мың литр және жылына 2153,5 тоннаны құрайды.

Сумен жабдықтау мәселесін түпкілікті шешу үшін кентішілік су құбыры желілерін жобалау және салу қажет.

Кәріз. Қарастырылып отырған аумақта орталықтандырылған кәріз жүйесі жоқ. Тұрғын үй құрылыстарынан ағынды суларды бұру оқшаулау жүйелерін орнатпай-ақ, шұңқырларға және аула құрылыстарына жүзеге асырылады.

Жобаланатын объектілер орналастырылатын аумақтың табиғатты қорғау мәртебесін ескере отырып, қоршаған аумақты сарқынды сулармен ластауға жол бермеу жөнінде алдын алу шараларын қабылдау қажет. Әкімшілік, өндірістік ғимараттар мен тұрғын үй құрылыстарынан кәріз мәселелерін шешу үшін мынадай негізгі ережелер қабылданды:

- құрылыстарды абаттандырудың белгілі бір дәрежесін қамтамасыз ету қажет;

- ағынды суларды сенімді алып тастауды және тазартуды қамтамасыз ететін кәріз жүйесін қамтамасыз ету;

- құрылыс жұмыстарының ең аз көлемімен және арзан бағамен қысқа мерзімде жергілікті жерде құрылыс пен монтаждауға мүмкіндік беретін осындай конструкцияларды пайдалану.

Кәріз жергілікті жүйе бойынша санитариялық қызмет органдарымен келісілген орындарға кейіннен әкете отырып, септиктер арқылы толтырылады. Септиктер жергілікті санитарлық-эпидемиологиялық қызмет органдарының келісімі бойынша және ағынды сулардың, жер асты және гидрологиялық жағдайлардың мөлшерін ескере отырып жабдықталады. Төгу станцияларына бөлінетін жер учаскелерінің мөлшері және олардың санитарлық-қорғау аймақтары арнайы жобаларды әзірлеу кезінде белгіленеді.

Қалалық типтегі елді мекендерден, демалыс мекемелерінен және өнеркәсіптік кәсіпорындардан су бұру нормалары суды тұтыну нормаларына тең қабылданды. Ауылдық елді мекендерді су бұру су тұтынудың 80%-на тең болып қабылданды. Барлық типтегі демалысты ұйымдастырумен байланысты су бұру үлесі жалпы су тұтыну үлесіне сәйкес келеді. МҰТП-дағы жалпы орташа тәуліктік су бұру жылына 2153,5 тоннаны құрайды. 

Жеке орналасқан шағын рекреациялық нысандар үшін (туристік базалар, шатырлы лагерьлер), су қабылдағыштар болмаған жағдайда, тазартылған ағындардың аз мөлшері болса да, Жапонияда жасалған траншея әдісімен тазалау немесе био-дәретханаларды орнату ұсынылуы мүмкін. Өнімділігі тәулігіне 6-15 литр болатын дәретхана. 3-5 адамға қызмет көрсетуге арналған және сантехникалық кабинада су құбыры мен кәрізге қосылмай орнатылады. Алынған компост оңай шығарылады және оны тыңайтқыш ретінде пайдалануға болады. Алайда, құрғақ дәретханаларды орнату орындарының жақсы жүретін жолдардан қашықтығын ескере отырып, оларға қызмет көрсету құнын едәуір арттырады, Септиктердің мазмұнын арнайы техникасыз және үлкен шығындарсыз органикалық тыңайтқышқа айналдыруға мүмкіндік беретін Байкал, Арго, Эко-М және сол сияқты заманауи препараттарды қолдану ұсынылады.

Сарқынды суларды тазарту мен қабылдаудың отандық немесе шетелдік қондырғыларын қолдану жобалаудың келесі кезеңдерінде, атап айтқанда әрбір объект үшін шешіледі.

Санитарлық тазалау. Қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау және жою контейнерлік жүйе бойынша көзделеді. Саябақтың әрбір объектісінде қоқыс пен қатты қалдықтарға арналған контейнерлер орнатылады, содан кейін оларды әкетеді, ол үшін аудандық тазарту қызметімен шарт жасалады. Контейнерлерден шығарылатын қалдықтарды залалсыздандыру қалдықтардың жинақталуы және минералдануы орын алатын полигондарда жүргізіледі. Ұлттық парктен тыс елді мекендер мен демалыс мекемелері үшін ҚТҚ бірыңғай полигондарын (жетілдірілген қоқыс үйінділерін) ұйымдастыру көзделеді.

Әр көз бойынша кәдеге жаратудың нақты әдісі мен қалдықтардың көлемін мамандандырылған ұйымдар жобалаудың келесі кезеңінде анықтауы керек.

5.6.2. Электрмен жабдықтау және жылумен жабдықтау.

Саябақ объектілерін электрмен жабдықтау екі тәсілмен көзделеді: мұндай мүмкіндік бар қолданыстағы электр беру желілерінен және олардың жоғары экологиялық дәрежесі мен экономикалық тиімділігіне байланысты кордондардағы гелиоқондырғылар мен шағын СЭС-нан.

Кордондарды электрмен жабдықтау күн және су энергиясын электр энергиясына өңдеуде жұмыс істейтін дербес электрмен жабдықтау жүйелерімен көзделеді.

Салынып жатқан объектілерді жылумен жабдықтау көздері ретінде қатты отынмен және электрмен жұмыс істейтін жеке жылыту агрегаттары мен пештер ұсынылады.

Баламалы энергия көздерін пайдалануды негіздеу үшін қосымша ғылыми-зерттеу және жобалау әзірлемелерін жүргізу орынды. Гелиосужылыту қондырғыларда күн энергиясын пайдалану есебінен жазғы кезеңде рекреация және туризм объектілерін ыстық сумен жабдықтауды ұйымдастыру ең перспективалы болып табылады. Гелиоқондырғылардың радиациялық балансы уақытша төмендеген жағдайда құбырлы электр жылыту элементтерімен (ҚЭЖ/ТЭН) жабдықталады. Өндірістің өсуімен, құрылымдық шешімдердің пысықталуымен және технологияның жетілдірілуімен гелиоқондырғыларды салуға жұмсалатын үлестік шығындар тұрақты түрде төмендеуде. Жүйенің құрылғысына салынған инвестиция бірнеше жыл ішінде органикалық отын шығындарын үнемдеу арқылы өтеледі.

5.6.3. Төмен ток құрылғылары.

Толық жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін осы жобада паркті байланыс құралдарымен қамтамасыз ету көзделеді. Стационарлық және ұялы байланыс жүйелерін құру және үйді телефондандыру, интернетті пайдалануды қамтамасыз ету қажет.

Телефон байланысынан басқа, персоналдың жедел жұмысы үшін радиотелефон байланысы көзделеді. Орталық үй мен өндірістік-шаруашылық базасында кордондармен байланыс үшін стационарлық радиостанцияларды орналастыру және инспекторларды портативті радиостанциялармен жарақтандыру ұсынылады.

Телевизиялық хабарларды шалғай учаскелерде (кордондарда) қабылдау үшін спутниктік антенналарды орнату көзделуі тиіс.

5.6.4. Жол желісі.

Қазіргі уақытта парк шегіндегі жол желісі қанағаттанарлық дамыған және ауылдық жолдар желісімен ұсынылған. Паркті көлік желісімен қамтамасыз ету мақсатында, оның мәртебесін ескере отырып, барлық жолдарды қажетті материалдармен қамтамасыз ету және барлық ұйымдастырылған кордондар мен айналма жолдардың күзет функцияларын орындау үшін тиісті жағдайда ұстау ұсынылады.

МҰТП сыртқы көлік байланыстарын перспективалық дамыту республикалық және облыстық коммуникациялар жүйесіндегі аумақтың жағдайына, Шығыс Қазақстан облысының және аумағында орналасқан әкімшілік аудандардың экономикалық даму параметрлеріне сүйене отырып шешілді.

Қолданыстағы көлік жүйесін саябақтың жоспарлау құрылымымен, қоршаған ортаны қорғаумен және жол қауіпсіздігін жақсартумен байланыстыруға басты назар аударылды.

МҰТП ландшафттарын сақтау мақсатында аумақта жол желісін іздеудің негізі қолданыстағы жолдарды барынша пайдалану қағидаты болды. Автожол желісі бойынша қолданыстағы жалпыға ортақ пайдаланылатын автожолдар желісін жетілдіру көзделеді.

МҰТП-ға тікелей қызмет көрсететін автожолдардың перспективалы желісін мамандандыру кезінде таза көлік функцияларынан туристік функцияларға көшу қағидаты белгіленді. Функционалдық аймақтарға бөлуге сәйкес жолдардың мынадай мамандануы қабылданды: жалғау, тарату, кіреберістер, шаруашылықішілік, туристік соқпақтар. Қосылатын автожолдардың рөлін қолданыстағы жолдардың учаскелері атқаратын болады.

Өндірістік және рекреациялық объектілерді байланыстыратын жолдардың барлық учаскелері аймақішілік жолдарды бөлу ретінде қабылданды. Кірме жолдарға тарату және жалғау жолдарынан өндірістік объектілерге, кордондарға, орманшылықтарға, рекреациялық мекемелерге және т.б. кірме жолдар күрделі құрылыстың жаңа объектілеріне аумақты абаттандыру элементі ретінде олармен бірге жобаланатын болады.

Шаруашылықішілік жолдар аумақты патрульдеуге, қажетті орман шаруашылығы жұмыстарын жүргізуге (ормандарды қорғау, орман мәдени іс-шаралары және орманға күтім жасау, шаруашылық жүктерді жеткізу және т.б.), сондай-ақ парктің өзіндік рекреациялық қызметін қамтамасыз етуге арналған. Жолдар қолданыстағы жолдармен салынған. Бас жоспарда және ТЭН-де (ТЭО) шаруашылықішілік мақсаттағы жолдарды реконструкциялау және салу көзделген. Жалпы, «Тарбағатай» МҰТП аумағы үшін 375 км қара жолға күрделі жөндеу жүргізу қажет, оған 1 462,5 млн.теңге жұмсау қажет. Жобаланатын «Тарбағатай» МҰТП орналасқан учаскелерде өзендер мен бұлақтардың жақсы дамыған желісі бар. 747,5 млн. теңге сомасына 46 көпір салу қажет.

Туристік және рекреациялық қызмет аймағында топырақ пен орман екпелерінің тозуын болдырмау мақсатында эрозияның дамуын болдырмау үшін арнайы жабдықталған туристік жолдарды салу жоспарлануда.

Ұлттық парктің ерекшелігі көліктің аумаққа және рекреациялық құрылыстарға қызмет көрсетудегі ерекше рөлін анықтайды. Олардың жұмыс істеуінің міндетті шарты экономикалық функциялардан басқа рекреанттарды демалыс орындарына және кері қарай жеткізуді, сондай-ақ оларға қызмет көрсетуді (тұрмыстық және экскурсиялық сапарлар) қамтамасыз ететін көлік желісінің болуы болып табылады. Көлік коммуникациялары аумақтың халықтың көп бөлігіне бару үшін қол жетімділігін қамтамасыз етеді, бұл табиғи ортаға айтарлықтай жүктеме әкеледі. Осыған байланысты бас жоспарда және ТЭН-де МҰТП аумағына кірген кезде барлық жолдарда бақылауды қамтамасыз ететін 7 бақылау – өткізу пункттерінің (БӨП) құрылысы көзделген. Сондай-ақ, қорық режимі мен экологиялық тұрақтандыру аймақтарында жолдардың өтуін барынша болдырмау қамтамасыз етілді.

Өздігінен демалатын автотуристерді ұйымдастыру үшін ақылы автотұрақтар көзделеді. Парк аумағында тұрақты тұратын тұрғындар мен мекемелердің қызмет көрсетуші персоналы үшін саябаққа жеке көлікпен рекреациялық кіру өткізу жүйесі бойынша, ал оны тікелей демалыс кешендері мен мекемелерінің аумағында қою көзделеді. Туристік, спорттық, емдеу-сауықтыру және басқа да кешендерді салудың арнайы жобаларында республикалық нормативтік құжаттарға сәйкес сыйымдылығы үлкен паркингтер салу көзделуі тиіс.

Барлық рекреациялық мекемелерге қызмет көрсету үшін келешекте қоғамдық экологиялық таза көлікті (электро-, газ) одан әрі дамытуға бағдарлау қабылданды. Автобустар сыртқы көлік объектілерінен тасымалдаушы көлік рөлін жүзеге асыратын болады. Рекреациялық мекемелерге қызмет көрсету бойынша сапарлар қызмет көрсетуші персонал үшін еңбек сапарларынан, өнімдерді, жүктерді және экскурсияларды жеткізуді қамтитын мәдени-тұрмыстық сапарлардан, келу-кетуден тұрады. Мұндай сапарларға жеке немесе жалға берілетін көліктер қызмет көрсетеді.

Жүктерді жеткізу мекемелердің автокөліктерімен немесе жақын маңдағы пункттердің жүк автокөлік кәсіпорындарынан жалға алынған автокөліктермен жүзеге асырылады. Парк пен рекреациялық мекемелердің қажеттіліктеріне қызмет көрсету үшін тасымалданатын барлық жүктер құрылыс, тұтыну, отын және тазалау жүктерінен тұрады.

Автокөліктер паркіне қызмет көрсетуді Үржар а. және т.б. орналасқан, әкімшілік аудандардың аудандық жоспарлау жобаларында көзделген және нормативтік құжаттарға сәйкес келетін қолданыстағы және болашаққа көзделетін автожанармай құю станцияларында және техникалық қызмет көрсету станцияларында жүзеге асыру көзделеді.

Рекреация мекемелерінің көлігіне техникалық қызмет көрсету тірек елді мекендердің авто кәсіпорындарында, ал оны рекреация мекемелерінің аумағында жабық гараждарда сақтау көзделеді. «Тарбағай» МҰТП көлігіне өзінің өндірістік базасында қызмет көрсетіледі.